Dit is Berkeley

Berkeley was een Ierse bisschop die leefde van 1685 tot 1783. Door zijn religieuze overtuiging had hij het gevoel dat filosofie en de wetenschap van zijn tijd een bedreiging betekenden voor de christelijke levensbeschouwing.

Tegelijkertijd was Berkeley de meest consequente empirist; hij vond dat de dingen in de wereld precies zijn zoals we ze waarnemen, het zijn alleen geen stoffelijke ‘dingen’.

Denk aan Locke; volgens hem kunnen we geen uitspraken doen over de secundaire eigenschappen van dingen. We kunnen niet zeggen dat een appel groen en zuur is, alleen dat wij de appel op die manier ervaren. Ook zei hij dat de primaire eigenschappen, zoals vastheid, massa en gewicht, echt deel uitmaken van de stoffelijke wereld om ons heen. De stoffelijke wereld heeft dus een fysische substantie. Locke dacht dus –net als Descartes en Spinoza- dat de fysische wereld een realiteit was.

Juist dat laatste trekt Berkeley in twijfel. Hij zegt dat het enige wat bestaat, is wat wij waarnemen*. Maar wij nemen geen materie en stof waar. Wij nemen niet waar dat de dingen concrete ‘dingen’ zijn. De veronderstelling dat wat wij waarnemen die van stoffelijke aard zijn, is volgens hem een te snel getrokken conclusie. Zo’n bewering kunnen we niet onderbouwen met onze eigen zintuiglijke waarnemingen.

Volgens Berkeley zorgt de ‘wil of geest’ ervoor dat jij denkt dat er iets is. Hij meende dat al onze ideeën een oorzaak hebben die buiten ons bewustzijn ligt en dat die oorzaak afkomstig is van een hogere, geestelijke macht. Alles ‘wordt veroorzaakt door de geest die ‘alles veroorzaakt’ en ‘waardoor alle dingen bestaan’. Het zogenaamde ‘alziend oog’. God.

*Berkeley’s beroemdste uitspraak is ‘esse est percipi’ wat in het Latijn betekend: ‘zijn is waargenomen worden’. Of zoals ik uit mijn 100-essentiële-denkers-boek citeer: Volgens de causale theorie van perceptie hebben objecten in de externe wereld een causaal effect op onze zintuigen en leiden zo tot ideeën in de geest van de waarnemer. Deze zin klinkt ernstig ingewikkeld, maar het is eigenlijk vrij simpel. Omdat het begrip ‘materie’ in je hoofd ontstaat, ‘zijn’ dingen er alleen als degene die ze waarneemt, ze waarneemt. Als iets geen idee is in iemands geest, bestaat het niet. Nog steeds niet helemaal helder? Dingen zijn er omdat jij ze ziet. Korter kan ik het niet omschrijven.